Đây là câu ca dao thể hiện kinh nghiệm của người dân trong việc nhìn nhận lợi ích của thời tiết trong lao động và sản xuất lương thực.
Bạn đang xem: Lúa chiêm lấp ló đầu bờ hễ nghe tiếng sấm phất cờ mà lên
Phân tích sơ lược chúng ta có thể hiểu được đại loại câu này: nếu nông dân trồng lúa vào vụ chiêm (vụ hè thu trong năm) thường gặp khó khăn vì mùa này khô hạn và thiếu nước cung cấp cho cây lúa. Vì thế, lúa sẽ chậm phát triển dẫn đến sinh trưởng yếu, phải chuẩn bị nước tưới khi bắt đầu vào vụ mùa này.
Trong câu “hễ nghe tiếng sấm” ý muốn ám chỉ trong cơn mưa thường có dông kèm theo sấm chớp. Cây lúa trong hiện tượng tự nhiên này sẽ đơm bông, kết hạt cho chúng ta một mùa màng bội thu, đạt năng suất cao giống như hành động “phất cờ mà lên”.
Nguyên nhân khiến hiện tượng mưa giông làm cho cây lúa phát triển thuận lợi đó chính là yếu tố hóa học của nó tác động vào môi trường ruộng lúa. Mưa giông cực kỳ quan trọng trong vụ lúa chiêm vì nó cung cấp nguồn nước ở thời tiết hanh khô như mùa hè và nguồn đạm dồi dào để ruộng lúa trổ bông, nặng hạt. Phân đạm từ sự kết hợp của các loại khí trong không khí:
Khi có hiện tượng sấm chớp khí nitơ tác dụng với không khí:
N2 + O2 → 2NO
Sau đó NO tiếp tục tác dụng với oxi:
2NO + O2 → 2NO2
Cuối cùng NO2 sẽ tác dụng đồng thời oxi và nước mưa tạo thành axit nitric:
4NO2 + O2 + 2H2O → 4HNO3
HNO3 sẽ tiếp tục rơi xuống đất kết hợp với một số khoáng chất có sẵn trong đất tạo thành muối nitrat hay còn gọi là đạm nitrat, đồng thời củng cố lượng đạm vừa và đủ rất tốt cho cây lúa của ta. Thế nên khi vụ lúa đang khô hạn, thiếu nước thì chỉ cần trận mưa giông thì cây ruộng lúa sẽ cực kỳ xanh mướt, tươi tốt.
Ngoài ra, các em cùng Top lời giải tìm hiểu thêm về bài phân tích “Lúa chiêm lấp ló đầu bờ/Hễ nghe tiếng sấm phất cờ mà lên”.
Ca dao, tục ngữ dân gian Việt Nam vô cùng phong phú, đa dạng. Một phần trong kho tàng vĩ đại đấy là ca dao đúc kết kinh nghiệm trong lao động sản xuất.
Trước tiên ta hiểu đơn giản câu tục ngữ đó theo nghĩa đen. Lúa Chiêm là giống lúa có xuất xứ từ khu vực Nam Trung Bộ từ đất Chiêm Thành (hay đất Chăm Pa cổ), quen chịu khí hậu khô hạn của Trung Bộ được mang ra Bắc gieo cấy vào mùa ít mưa rất thích hợp, gieo vào tháng giêng và thu hoạch khoảng tháng năm âm lịch. Khi “lúa chiêm lấp ló đầu bờ”, tức là bước vào thời kì “con gái” hay thời kì làm đòng, lúa tăng trưởng nhanh, cần rất nhiều các yếu tố dưỡng chất từ thiên nhiên, trong đó có chất được tạo nên nhờ tác nhân sấm, chớp của cơn giông. Khi tiếng sấm, đầu, báo hiệu mưa giông, cây lúa sẽ bước vào giai đoạn “phất cờ” tức là trổ bông. Đây là cách nhìn của người xưa trước các hiện tượng tự nhiên. Nó thể hiện tình yêu thiên nhiên, yêu lao động sản xuất, khát vọng chinh phục thiên nhiên của con người. Ông cha ta đã dựa trên kinh nghiệm quan sát và giải thích hiện tượng tự nhiên để đúc kết nên câu ca dao này.
Nếu giải thích ở góc nhìn hóa học, sinh học và vật lí học, đây là hiện tượng khá phổ biến. Vào những ngày hè, sấm chớp kèm mưa giông thường xuyên xuất hiện. Khi có hiện tương sấm, chớp, mưa, đất được bổ sung một nguồn đạm tự nhiên do phản ứng hóa học xảy ra trong đất. Đạm thúc đẩy quá trình tăng trưởng của cây, cây ra nhiều nhánh, lá tăng kích thước nhanh, quang hợp mạnh, do đó làm tăng năng suất cây trồng lên. Thực tế qua một cơn mưa giông đầu mùa, đa số các loài cây qua một đêm chồi non có khả năng tăng trưởng khoảng chừng 10 cm.
Tưởng chừng ý tứ chỉ tới đây. Nhưng không? Ca dao, tục ngữ luôn nói nhiều hơn sau vài câu từ ngắn ngủi. Lúa ấp ủ bao ngày, tích lũy cuối cùng chỉ chờ ngày “đơm hoa kết trái”, tạo quả ngọt cho đời. Vụ lúa chiêm kéo dài 6 tháng, suốt từ tháng riêng (âm lịch) tới khoảng giữa tháng 5 (âm lịch). Đầu vụ thường gặp rét, lúa tăng trưởng kém, đến giữa vụ thời tiết ấm dần, thường có mưa rào. Bản năng thực vật cho phép nó cảm nhận được thời tiết. Lúa có thể “biết” sẽ có mưa trước vài ngày. Chính sự cảm nhận này mà loài thực vật tự bản thân điều chỉnh sự tăng trưởng để hút nước và các nguồn dinh dưỡng khác. Sau những ngày tháng rét mướt, cây lúa bình lặng tích lũy từng giọt dinh dưỡng ít ỏi kiên trì cho tới ngày sấm, chớp về. Khi thiên nhiên ban tặng nguồn sống ngọt ngào, cây lúa dồn hết sinh lực mà vươn mình đón lấy, chuyển hóa nguồn dinh dưỡng đó thành bông lúa đòng đòng với những quả thóc non đầy sữa thơm. Những ngày như thế, các người nông dân rất phấn khởi:
“Lúa nếp là lúa nếp làng
Lúa lên lớp lớp lòng nàng lâng lâng.
Lúa nếp là lúa nếp non
Lúa lên lá nõn lá non nõn nà.”
Con người cũng như cây lúa vậy, đến thời điểm thích hợp, tự nhiên thành công sẽ đến, chỉ cần có lòng kiên trì mà thôi. Bác nông dân qua bao ngày “Trông trời, trông đất, trông mây” rồi lại “Trông mưa, trông nắng, trông ngày, trông đêm” mới tới ngày thu hoạch. Người thợ mộc phải ngày ngày cưa xẻ, đục, đẽo, sơn, trám… mới có sản phẩm mỹ nghệ độc đáo, hữu dụng. Học sinh cũng vậy, chăm chỉ, tích lũy kiến thức, rèn luyện kĩ năng, phẩm chất đạo đức mỗi ngày, đến một lúc nào đó nhất định sẽ chạm tới thành công. Giáo sư Ngô Bảo Châu, Nhà giáo Nguyễn Ngọc Ký, Nhà sử học Dương Trung Quốc… đều là minh chứng sống cho điều đó.
Ngược dòng lịch sử gần một ngàn năm trước có ông lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi nổi tiếng hiếu học. Tuy dung mạo xấu xí, nhà lại nghèo không có tiền mua dầu thắp đèn học, vì thế hàng đêm Mạc Đĩnh Chi đi bắt đom đóm rồi bỏ vào vỏ trứng lấy ánh sáng đọc sách. Sau bao ngày “đèn sách”, cuối cùng Mạc Đĩnh Chi đỗ đầu bảng, vinh quy về làng. Mạc Đĩnh Chi trở thành cảm hứng học tập cho biết bao thế hệ.
Tóm lại, trong quá trình lao động, cha ông ta đã đúc kết được nhiều kinh nghiệm đắt giá trong một câu ca dao rất sinh động:
“Lúa chiêm lấp ló đầu bờ
Hễ nghe tiếng sấm phất cờ mà lên”.
Xem thêm: {Review} Kem Chống Nắng Dabo Có Tốt Không, Review 3 Dòng Kem Chống Nắng Dabo (2019)
Những bài học kinh nghiệm đó vẫn còn giá trị tới tận ngày nay. Thiết nghĩ, thế hệ chúng ta cần có ý thức gìn giữ, lưu truyền đồng thời tiếp nối, phát huy những giá trị đó một cách tối đa.